ایام فاطمیه
تا زخمهای کهنه دل را دوا کنم / با ذکر نام پاک تو ذکر خدا کنم
يافاطمه به سجده بگويم به صد نفس / مولای من تويی و به حاجت صدا کنم
تا پا نهم به خاک مدينه به ياد تو / خاکش ز بهر چشم ترم توتيا کنم
چون آن ضريح گمشده پيدا نمی کنم / اندر کنار قبر نبی عقده وا کنم
من عهد بسته ام که بميرم ز داغ تو / عهدی دگر کنم که به عهدم وفا کنم
غمهای آسمان که هجوم آورد / رفع غم گران به حديث کساء کنم
مهدی کجاست تا که به امر ولايتش / سرهای دشمنان تو از تن جدا کنم
اختلاف روایات
روز دقیق شهادت حضرت زهرا (س) بر اثر نقل‌های مختلف تاریخی و نیز روایات متفاوت از ائمه، دقیقا مشخص نیست. برخی آن را چهل روز بعد از رحلت پیامبر اسلام)ص)، برخی ۷۲ روز، گروهی ۷۵ روز، عده‌ای ۹۵ روز، گروهی سه ماه، و پاره‌ای دیگر شش ماه بعد از رحلت حضرت رسول(ص) دانسته‌اند.
سابقه عزاداری برای حضرت زهرا(سلام الله علیها(
ابن اثیر معتقد است هر زمانی که شیعه صاحب قدرت بوده، به عزاداری برای اهل بیت(ع) پرداخته است. دولت‌های آل بویه،حمدانیون و فاطمیون در مصر از جمله دوره‌هایی است که او مثال می‌زند. ما در زمان حیات ائمه اطهار(ع) که غالبا شیعیان اجازه عزاداری نداشتند، نقل‌هایی برای عزاداری اهل بیت(ع) برای حضرت زهرا(س(رسیده است. بر این اساس، حضرت علی(ع( در زمان دفن حضرت فاطمه(س) به عزاداری می‌پردازد و خطاب به رسول الله(ص( از مظلومیت حضرت فاطمه(س) سخن می‌گوید. همچنین از امام صادق(ع( نقل است که برای حضرت زهرا(س) عزاداری می‌کردند و در روضه خود از ماجرای سقط حضرت محسن(ع( و کتک خوردن حضرت زهرا(س) هم یاد کرده‌اند
فاطمیه اول
بر اساس برخی نقل‌های تاریخی شهادت حضرت فاطمه (س) در روز ۱۳ جمادی‌الاول و بعد از گذشت ۷۵ روز از رحلت پیامبر اسلام (ص) واقع شده است. شیعیان به این روز و چند روز قبل و بعد از آن، فاطمیه اول می‌گویند. در برخی مناطق شیعه‌‌نشین، مراسم عزاداری حضرت فاطمه (س) از فاطمیه اول شروع شده و تا فاطمیه دوم ادامه می‌یابد. در بین شیعیان مرسوم است که در این روز و برخی روزهای قبل و بعد از آن، مراسم روضه خوانی و ذکر مصیبت در مساجد، حسینیه‌ها، تکایا و نیز در خانه‌ها برگزار می‌کنند.
فاطمیه دوم
بر اساس حدیثی که ابو بصیر از امام صادق(ع) نقل کرده است، شهادت حضرت فاطمه (س) در روز سه‌شنبه ۳ جمادی‌الثانی بوده است. عزاداری ایام فاطمیه معمولا در فاطمیه دوم شور بیشتری پیدا می‌کند. در قم بعد از تاسیس حوزه علمیه قم و زعامت آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائری، عزاداری در این روزها احیاء شد.
تعطیلی در ایران
از سال ۱۳۷۹ش بر اساس تصویب دولت جمهوری اسلامی ایران، روز ۳ جمادی‌الثانی به مناسبت شهادت حضرت فاطمه زهرا (س) تعطیل رسمی اعلام شد. این تعطیلی به پیشنهاد آیت‌الله حسین وحید خراسانی، از مراجع تقلید شیعه، به رئیس جمهور وقت، سید محمد خاتمی به تصویب دولت رسید.
بعد از اعلام این تعطیلی، مراسم عزاداری فاطمیه در ایران گسترش بیشتری یافت. بعضی از مراجع تقلید شیعه در این روز به همراه شیعیان و دسته‌های عزاداری پیاده‌روی می‌کنند. مسیر این پیاده‌روی در مشهد به سمت حرم امام رضا(ع) و در قم به سمت حرم حضرت معصومه (س) است.
مدت عزاداری
در سنت شیعیان مدت خاصی برای عزاداری وجود ندارد و معروف شدن دهه اول یا دوم در سالهای اخیر با تأسی به دهه اول محرم صورت گرفته و روایت یا سنتی که چنین توصیه‌ای داشته باشد در دست نیست. شیعیان با توجه به اعتقادی که به جایگاه دختر رسول خدا(ص) دارند و شهادت ایشان را در راه دفاع از حقانیت امیرالمؤمنین علی(ع) می‌دانند، این ایام را بزرگ می‌دارند.زمان این دو دهه نیز در شهرهای مختلف، متفاوت است ولی معمولاً بنابر قول ۷۵ روز، به دهه دوم جمادی الاول، از دهم تا بیستم آن دهه فاطمیه اول و طبق قول ۹۵ روز، به دهه اول جمادی الثانی از اول تا دهم آن، دهه فاطمیه دوم گفته می‌شود . برخی از مراجع تقلید شیعه توصیه کرده‌اند در هر فاطمیه سه روز به مراسم عزا اختصاص داده شود. به این صورت که روزهای ۱۳، ۱۴ و ۱۵ جمادی الاول در فاطمیه نخست و روزهای ۱، ۲ و ۳ جمادی الثانی به عنوان فاطمیه دوم عزاداری شود . همچنین به عقیده آیت الله صافی گلپایگانی ، آیت الله وحید خراسانی و آیت الله مکارم شیرازی محدوده عزادای ایام فاطمیه از ۱۳ جمادی الأول تا سوم جمادی الثانی به مدت ۲۰ روز است.
علت اختلاف تاریخ
دستور خط عربی در ابتدا فاقد هرگونه علامت بود؛ چه نقطه و چه اعراب. از این‌رو، اکثر حروف آن دارای شکل‌های مشترک و همانند بوده است. به‌همین خاطر «هفتاد» (به عربی: سبعون) و «نود» (به عربی: تسعون) در زبان عربی مانند هم نوشته می‌شده است، که برای تاریخ‌نویسان دوره‌های بعد قابل تشخیص از هم نبوده است.
وقایع منجر به شهید شدن
شیعیان معتقدند در اثر صدمات و جراحات وارده توسط خلیفه دوم (عمر بن خطاب) که در حین رویداد خانه حضرت فاطمه (س)اتفاق افتاد و منجر به شکستگی پهلو و سقط جنین وی (محسن بن علی) گردید حضرت فاطمه (س)شهید شده است. در عین حال شیعیان بر این نظر دارند که جضرت فاطمه (س) بین ۷۵ تا ۹۵ روز پس از وفات حضرت محمد(ص) درگذشته است. بگفته روایاتی که در منابعی مانند یعقوبی آمده‌است، زنان قریش و همسران محمد به دیدن فاطمه می‌آیند. اما جضرت فاطمه (س)به اسما بیوه جعفر ابن ابی طالب، می‌گوید که از ورود آنان جلوگیری کنند. زیرا حضرت فاطمه (س) در وضع بسیار بدی بود و در اثر بیماری بسیار نحیف شده بود.
تدفین
به گفته دانشنامه اسلام اکثریت منابع اولیه تدفین فاطمه را شبانه، مخفی و بدون حضور ابوبکر و عمر می‌دانند.
دنیس صوفی معتقد است به دلیل تواتر روایت‌ها(یی چون ناراحتی فاطمه از ابوبکر و وصیت وی) به نظر می‌رسد مراسم کفن و دفن فاطمه به خواسته خود او در شب انجام شده تا ابوبکر به عنوان رئیس جامعه نتواند در مراسم تشییع او شرکت کند و با آن کاری داشته باشد
اعمال روز شهادت حضرت فاطمه عليها السلام
1- اقامه عزا : پس بايد در اين روز شيعيان به مراسم تعزيت آن حضرت قيام نمايند، به همين جهت شيعيان آن حضرت صلوات الله عليه نيز می بايست که در اظهار اندوه و غصّه و اقامه عزا در روز وفات خاتون و خواندن مصائب او بر امام خود تأسّی نمايند … مخالف و مؤالف از رسول اکرم صلّی الله عليه و آله وسلّم درباره او روايت کرده اند که : (( فاطمهُ بَضعَهٌ مِنُي مَن آذئهَا فَقَد آذاني)) ؛ فاطمه پاره تن من { پاره ای از وجود من } است هر کس او را آزار دهد همانا مر آزار داده.
2- زيارت : خواندن زيارت آن مظلومه و نفرين بر ظالمان و غاصبان حقّ او : السَّلاَمُ عَلَيکِ يا سَيدَهَ نِسَآءِ العَالَمينَ السَلاَمُ عَلَيکِ يا وَالِدَهَ الحُجَجِ عَلَي النَّاسِ اَجمَعينَ السَّلاَمُ عَلَيکِ اَيتُهَا المَظلُومَهُ المَمنُوعَهُ حَقَّهَا … (مفاتيح الجنان . فصل دهم . در اعمال ماه جمادي الثّاني ).
3- گريه بر مصيبات وارده بر اهل خانه و بيت نبوّت و ولايت : اي اهل عالم بگرييد … حقّ او را غصب و او را از ارث پدرش منع نمودند، به صورتش سيلی زده و جنينش را سقط کردند و براي درب خانه اي که ملائکه ي مقرّب خدا برآن ايستاده و بدون اجازه ورود نمي نمودند، آتش خواستند و …
سيد بن طاووس در كتاب زوائد الفوائد زيارت مختص به روز شهادت آن حضرت را به اين طريق فرموده است كه: در ابتدا نماز زيارت يا نماز خود آن حضرت را به جا می آورى و نماز آن حضرت دو ركعت است در هر ركعت بعد از حمد، 60 مرتبه سوره قل هو الله احد را مىخواند و اگر نتوانى در ركعت اول بعد از حمد سوره “قول هو الله احد” را بخوان و در ركعت دوم سوره “قل يا ايها الكافرون” را بخوان و چون سلام نماز را گفتى زيارت حضرت فاطمه را بخوان. به تحقيق كه روايت شده است كه هر كس با اين زيارت آن مظلومه را زيارت كند و از خدا طلب آمرزش كند حق تعالى گناهانش را می آمرزد و او را داخل بهشت می گرداند.
همچنین سيّد ابن طاووس در كتاب “اقبال” پس از ذكر وفات آن حضرت در اين روز، اين زيارت را براى آن بانوى بزرگ ذكر كرده:
تعطیلی در ایران
از سال ۱۳۷۹ش بر اساس تصویب دولت جمهوری اسلامی ایران، روز ۳ جمادی‌الثانی به مناسبت شهادت حضرت فاطمه زهرا (س) تعطیل رسمی اعلام شد. این تعطیلی به پیشنهاد آیت‌الله حسین وحید خراسانی، از مراجع تقلید شیعه، به رئیس جمهور وقت، سید محمد خاتمی به تصویب دولت رسید.
بعد از اعلام این تعطیلی، مراسم عزاداری فاطمیه در ایران گسترش بیشتری یافت. بعضی از مراجع تقلید شیعه در این روز به همراه شیعیان و دسته‌های عزاداری پیاده‌روی می‌کنند. مسیر این پیاده‌روی در مشهد به سمت حرم امام رضا(ع) و در قم به سمت حرم حضرت معصومه (س) است.
مدت عزاداری
در سنت شیعیان مدت خاصی برای عزاداری وجود ندارد و معروف شدن دهه اول یا دوم در سالهای اخیر با تأسی به دهه اول محرم صورت گرفته و روایت یا سنتی که چنین توصیه‌ای داشته باشد در دست نیست. شیعیان با توجه به اعتقادی که به جایگاه دختر رسول خدا(ص) دارند و شهادت ایشان را در راه دفاع از حقانیت امیرالمؤمنین علی(ع) می‌دانند، این ایام را بزرگ می‌دارند.زمان این دو دهه نیز در شهرهای مختلف، متفاوت است ولی معمولاً بنابر قول ۷۵ روز، به دهه دوم جمادی الاول، از دهم تا بیستم آن دهه فاطمیه اول و طبق قول ۹۵ روز، به دهه اول جمادی الثانی از اول تا دهم آن، دهه فاطمیه دوم گفته می‌شود . برخی از مراجع تقلید شیعه توصیه کرده‌اند در هر فاطمیه سه روز به مراسم عزا اختصاص داده شود. به این صورت که روزهای ۱۳، ۱۴ و ۱۵ جمادی الاول در فاطمیه نخست و روزهای ۱، ۲ و ۳ جمادی الثانی به عنوان فاطمیه دوم عزاداری شود . همچنین به عقیده آیت الله صافی گلپایگانی ، آیت الله وحید خراسانی و آیت الله مکارم شیرازی محدوده عزادای ایام فاطمیه از ۱۳ جمادی الأول تا سوم جمادی الثانی به مدت ۲۰ روز است.
